Boekencentrum edward van ’t slot(redactie) De politieke Bonhoeffer Kerk en overheid toen en nu Met bijdragen van Stevo Akkerman, Gerard den Hertog en Dorottya Nagy edward van ’t slot (red.) De politieke Bonhoeffer In 1941 was Hitler op het hoogtepunt van zijn macht. Niets leek hem te kunnen stuiten. Juist op dat moment werd aan Dietrich Bonhoeffer gevraagd een bezinnings- stuk te schrijven over de houding die de kerk tegenover de overheid moest aannemen. Bonhoeffer kwam vervolgens met een tekst waarin hij met verve verdedigt dat de kerk een kritische politieke opdracht heeft. Hoe lezen we Bonhoeffers opstel bijna tachtig jaar na dato, in een tijd waarin allerlei wereldpolitieke zekerhe- den lijken te verdampen? In deze bundel zijn, naast Bonhoeffers tekst, de reacties te vinden van Gerard den Hertog, Dorottya Nagy en Stevo Akkerman. Edward van ’t Slot is bijzonder hoogleraar te Groningen ( rug ), seminariedocent en onderzoeker aan de pt hu en voorzitter van het Bonhoeffer-werkgezelschap in Neder - land. nur 700 www.uitgeverijboekencentrum.nl Van t Slot – De politieke B.indd Alle pagina's 06-04-18 11:46
on Der r eD act ie v a n eD w ar D v a n ’ t S lo t D e p olit ie k e B on hoeff er K erk e n o v erh eid to en e n n u U it g eve r ij B o ek en cen tr U m Utr ec h t De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 3
In le id in g o p d ez e b u ndel E dw ard v a n ’ t S lo t In m aart 2 0 17 w as h et v eertig ja ar g ele d en d at h et B on hoeff er W erk gez els c h ap i n N ed erla n d, k ortw eg B W N, v o or h et e ers t s a - m en kw am . D at w as e en g oed e g ele g en heid o m e en s tu die u ze j u - bile u m bij e en kom st t e b ele g gen a an d e P ro te sta n ts e T heo lo g is c h e U niv ers it e it ( P T hU ) i n A m ste rd am . H et B W N l e est a l v eertig j a ar te k ste n v an e n o ver D ie tr ic h B on hoeff er ( 1 9 0 6-1 9 45) i n d e o vertu i- g in g d at d ez e t h eo lo g ie ‘ e rto e d oet’, o ok m eer d an d ertig o f z ev en - tig j a ar n a d e g ew eld dad ig e d ood v an d e a u te u r. ‘ B on hoeff er l e z en , dat b ete k en t k ie z en ; h et b ete k en t j e e n gag ere n ’ – d at w as e n i s d e overtu ig in g v an d e l e d en v an h et g ez els c h ap . N u v alt e r n a v eertig j a ar n og a lt ij d g en oeg t e k ie z en . E r i s i n d e w ere ld v eel g aan de w aarb ij d e v ra ag g este ld k an w ord en : o m w elk e n gag em en t v ra g en d ez e o n tw ik kelin gen – b ij v o orb eeld v an d e kan t v an d e k erk , v an h aar l e d en , v an d e t h eo lo g ie ? O p h et w ere ld - to n eel z ij n w e d e a fg elo p en j a re n g etu ig e g ew eest v an g ro te p oli - t ie k e v ers c h uiv in gen , z o n der d at h et a lt ij d d u id elij k i s h oe d ie v ers c h uiv in gen g ed u id k u nnen w ord en . E r l ij k t e en s fe er v an o p - sta n d i n d e l u ch t t e h an gen , m aar w ie k om t e r e ig en lij k i n o p sta n d en w aarte g en d an p re cie s? W at b ete k en en h et ‘ n ee’ v an d e N ed er- la n dse b ev o lk in g t e g en h et O ek ra ïn e-v erd ra g , h et B rit s e ‘ j a ’ t e g en d e B re x it , e n d e v erk ie z in g v an D on ald T ru m p t o t p re sid en t v an d e V ere n ig d e S ta te n – o m m aar w at p olit ie k e a ard sc h ok ken o p t e n oem en ? G etu ig en a l d ez e g eb eu rte n is se n v an e en ‘ p olit ie k e k lo of’ tu sse n b ele id sm ak ers e n s te m gere ch tig d e b u rg ers, e n w ie z o u d aar d an p re cie s i e ts a an k u nnen d oen ? H eeft d e k erk i e ts t e m eld en o ver d ez e v ra g en ? E n o ver m ilie u - e n v lu ch te lin gen vra ag stu kken ? W at d an ? E n v o or w elk f o ru m e ig en lij k ? R ust d e k erk v o ora l h aar eig en l e d en t o e o m p olit ie k -b ew uste b u rg ers t e k u nnen z ij n , o f m is sc h ie n z elf s d at n ie t? O f m oet z e a ls k erk h aar s te m b re ed v er- In le id in g | 7 De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 7
heff en i n h et m aats c h ap pelij k d eb at – m aar h eeft z e d ie s te m n og w el? V ra g en t e o ver o m a ls g eën gag eerd e B on hoeff er-le z ers e en s een d ag l a n g g oed o ver d oor t e b om en . ‘G elo of e n d e p olit ie k e klo of’ w erd o n s t h em a. N ie t a lle en B on hoeff ers b io g ra fi e g etu ig t v an z ij n b ere id h eid o m s te llin g t e n em en i n p olit ie k u rg en te s it u atie s, z ij n t e k ste n g e- tu ig en e r o ok v an , e x p lic ie t o f ( v ak er) i m plic ie t. I n d e i n 2 0 12 b ij B oek en ce n tr u m v ers c h en en v erta lin g v an z ij n e th is c h e f r a g m en - te n ( A an zette n v oor e en e th ie k . S a m en geste ld , v erta ald e n i n gele id d oor G e- ra rd d en H erto g e n W ilk en V een ) – f r a g m en te n w aarin h ij a lt ij d i n b ed ek te t e rm en o ver d e p olit ie k e s it u atie v an z ij n t ij d m oest s c h rij - v en – i s e en ‘ m em ora n du m ’ ( o f ‘ a d vie s’) o p gen om en d at h et s p re - k en v an d e k erk o ver e n t o t d e o verh eid a ls o n derw erp h eeft . H et le ek o n s a ls B W N z in vo l o m d ie t e k st a ls u it g an gsp u nt t e n em en : w erp en d e g ed ach te n d ie B on hoeff er d aar r o n d 1 9 41 f o rm ule ert, lic h t o p d e v ra g en v an v an daag ? N atu urlij k s c h re ef B on hoeff er i n t o ta al a n dere o m sta n dig h ed en d an d e o n ze, m aar o ver v ra g en o ver b ij v o orb eeld d e v o lm ach t v an e en k erk elij k p olit ie k s p re k en z al b ij h em t o ch z ek er i n sp ir e re n d m ate ria al t e v in den z ij n … D ez e b u ndel o p ste lle n is h et r e su lt a at v an d ie s tu die d ag in m aart 2 0 17 ; e n d e o p zet v an d it b oek l ij k t s te rk o p d e o p zet v an d e dag z elf . O m t e b eg in nen d ru kken w e e en k ort h erin nerin gsw oord b ij v eertig j a ar B W N a f, u it g esp ro k en d oor d rs. I r e n e M eij e r, e m e- rit u s g em een te p re d ik an t e n B W N-lid v an h et e ers te u ur. U it h aar w oord en b lij k t w el d at p olit ie k e n gag em en t a lt ij d s te rk g ele efd h eeft b in nen h et B W N – d it b oek s lu it d u s m ooi a an b ij d ie t r a d it ie . D an v o lg t d e t e k st v an B on hoeff er z elf w aar h et i n d ez e b u ndel o m d ra ait : ‘ T heo lo g is c h a d vie s: S ta at e n k erk ’. D e t e k st i s , m et d an k aan d e u it g ev er e n a an d e v erta le rs, o verg en om en u it A an zette n v oor een e th ie k (2 0 12 ), 2 9 5-3 14 . I n d e t e k st z ij n v o or h et g em ak d e b la d - zij n um mers u it d e m eest r e ce n te D uit s e e d it ie ( D ie tr ic h B on hoeff er W erk e d eel 1 6 , 1 9 96) o p gen om en , z o d at h et b ij h et l e z en v an d e v o l- g en de t e k ste n g em ak kelij k t e ru gzo ek en i s . O ok i s d e i n le id in g a f- g ed ru kt d ie i n A an zette n w as t o eg ev o eg d d oor d e v erta le r, p ro f. d r. G era rd d en H erto g , e m erit u s h oog le ra ar s y ste m atis c h e t h eo lo g ie e n e th ie k ( T heo lo g is c h e U niv ers it e it A peld oorn ) e n e m in en t k en - ner v an B on hoeff ers w erk . N a d e B on hoeff er-t e k st v o lg en n og t w ee o p ste lle n v an D en H erto g : é én w aarin h ij B on hoeff ers t e k st p la ats t 8 | d e p o lit ie k e B o n h oeffe r De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 8
in z ij n o ors p ro n kelij k e c o n te x t – z o n der e n ig e k en nis v an d e o m - sta n dig h ed en i s h et h aast o n m og elij k o m d e s p an nin g d ie d ez e te k st o p ro ep t e n ig sz in s m ee t e v o ele n – e n é én w aarin h ij d e d oor B on hoeff er im plic ie t op gero ep en sp an nin g ex p lic ie t m aak t. S p re ek t B on hoeff er h ie r z o c o n se rv atie f e n g ez ag sg etr o u w a ls v eel v an z ij n c rit ic i h eb ben g ed ach t, o f i s e r w at a n ders a an d e h an d? D en H erto g d en kt d u id elij k h et l a ats te . U it z ij n e ssa y b lij k t a l w el d at h et g en oem de m otto v an h et B W N w aar i s : h et l e z en v an d ez e te k st, o ok van d ez e t e k st, b ep aalt j e a ls l e z er o n m id dellij k b ij d e vra ag : E n w at d u rf i k ? H oe z it h et m et m ij n e n gag em en t? B on hoef- f e r k an e r i n i e d er g ev al n ie t v an b esc h uld ig d w ord en d at h ij z ic h p olit ie k o p d e v la k te h ie ld . A an p ro f. d r. D oro tty a N ag y, b ij z o n der h oog le ra ar m is sio lo g ie a an d e P T hU , h eb ben w e g ev ra ag d o m h ie r e x p lic ie t o p i n t e g aan . W elk a p pel g aat e r w at h aar b etr e ft u it v an B on hoeff ers t e k st n aar d e k erk a n no n u? H aar b etr o k ken e ssa y l a at a an d u id elij k h eid n ie ts t e w en se n o ver: g een k erk e n g een k erk lid k an p olit ie k e o n tw ik ke- lin gen s le ch ts v o or k en nis g ev in g a an nem en . W at e r g eb eu rt i n d e m aats c h ap pij i s h oe d an o ok e en a p pel a an d e k erk , o ok a ls e en m o- g elij k a p pel v an d e k erk a an d e m aats c h ap pij m in der h oord ers h eeft d an e en a an ta l d ece n nia g ele d en . J u is t k erk e n t h eo lo g ie ( e n th eo lo g is c h e o p le id in gen ) z u lle n m oete n t o eru ste n o m k rit is c h e n m et t h eo lo g is c h e m oed i n d e m aats c h ap pelij k e o n tw ik kelin gen t e s ta an . T en s lo tte i s d an h et w oord a an S te v o A kkerm an , d ie a ls c o lu m - nis t v an d ag b la d T ro u w gere g eld h eeft l a te n m erk en s c h erp w aar t e n em en w at z ic h o p h et p olit ie k e e n m aats c h ap pelij k e v la k a fs p eelt e n d ie d aar g ere g eld r a k e a n aly se s v an t e n b este h eeft g eg ev en . W at h eeft h ij t e m eld en a ls h ij B on hoeff ers t e k st l e est e n a ls h ij h oort w at a l d ie t h eo lo g en e n B on hoeff er-b ela n gste lle n den n aar a an le i- d in g v an d ez e t e k st t e b erd e b re n gen o ver ‘ g elo of e n e en p olit ie k e klo of’? B ij a lle v ra g en d ie h ij h eeft o ver d e e en du id ig h eid v an e en k erk elij k ‘ a p pel’ o p p olit ie k t e rre in m aak t A kkerm an t o ch d u id e- lij k d at k erk e n t h eo lo g ie w el e en w elk om e b ij d ra g e k u nnen l e v e- re n a an b ro od n od ig e v erh eld erin g o ver h et c h ris te lij k e v erle d en v an o n ze m aats c h ap pij ; e n i e d ere b ij d ra g e a an h et g esp re k o ver d e gre n zen v an m ach t e n o ver z in gev in g i s w at A kkerm an b etr e ft z ek er o ok w elk om . O ok d e b ij d ra g e v an B on hoeff er-le z ers m ag In le id in g | 9 De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 9
daarin g eh oord w ord en ; d it g esp re k m oet d u s g aan de b lij v en . O f gesta rt w ord en . W erk a an d e w in kel d u s. H et B on hoeff er W erk gez els c h ap k an v o orlo p ig i n i e d er g ev al w eer v o oru it . E en h arte lij k w oord v an d an k a an d e P T hU d ie d ez e s tu die d ag m og elij k m aak te , e n a an B oek en ce n tr u m m et z ij n u it g eefd ir e cte u r N ic o d e W aal: h eel fi jn d at w e d e t e k st v an B on hoeff er o ok i n d ez e b u ndel m og en a fd ru kken , e n d at d e u it g av e v an d it b oek m et z o veel b ela n gste llin g w erd b eg ele id ! E dw ard v an ’ t S lo t, v o orz it te r B W N Zw olle , f e b ru ari 2 0 18 10 | d e p o lit ie k e B o n h oeffe r De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 10
hoo fD St U k 1 V eertig j a ar B on hoeffe r W erk gez els c h ap : v eertig j a ar v o or e lk w at w ils Ir e n e M eije r D estij d s w are n w e d ertig ers, v eertig ers e n v ij f t ig ers e n n u z ij n w e in d e z ev en tig , t a ch tig e n n eg en tig . E r z ij n n og m aar e en p aar l e d en v an h et e ers te u ur d ie d e v erg ad erin gen b ez o ek en . V ele n z ij n o ver- le d en o f k u nnen v an w eg e h un h og e l e eft ij d o f f y sie k e b ep erk in gen n ie t m eer k om en . W eer a n dere n s te lle n a n dere p rio rit e it e n o f h eb - ben a n dere w eg en i n gesla g en , b ij s o m mig en i s d e i n te re sse e r n og w el, m aar m eer o p e en a fs ta n d e n w eer a n dere n v in den h et n u w el g en oeg . W ie k w am en n aar d e v erg ad erin gen v an h et w erk gez els c h ap ? Van uit w elk e i n te re sse ? D at w are n n atu urlij k d e v ak th eo lo g en , d e h oog le ra re n , d e u ni- v ers it e it s d oce n te n , d e g ep ro m oveerd en d ie B on hoeff ers t h eo lo g ie n ie t a lle en g ro n dig o n derz o ch te n , m aar z ij n w erk en o ok v erd er w ild en l a te n s p re k en e n h un k en nis w ild en d oorg ev en . D aarn aast w as e n i s e r n og s te ed s e en g ro ep d ie m et n am e g eb oeid w as e n i s d oor B on hoeff ers b io g ra fi e, o p z o ek n aar d e m en s a ch te r V erz et e n o v erg a ve. W at b ed oelt B on hoeff er t o ch m et d ie n ie t-r e lig ie u ze i n - te rp re ta tie , m et h et d en ken i n t w ee r u im te n , h et l a ats te e n v o or- la ats te , w at w il h ij z eg gen m et ‘w e g aan e en re lig ie lo ze tij d t e g em oet’ e n w at b ed oelt h ij p re cie s m et d e ‘ m on dig e w ere ld ’? N ie t m eer g elo ven o p g ez ag v an d e k erk , m aar h oe e n w at d an w el? H et w are n d e g em een te d om in ees e n d e m en se n d ie m eer u it d at b oek V erz et e n o v erg a ve w ild en l e re n k en nen , d ie w ellic h t h et B on hoeff er B re v ie r op h un n ach tk astje h ad den l ig gen , z o als j e i n d ie t ij d v eel h oord e. E en b on t g ez els c h ap e n n aar b le ek v o or i e d er w at w ils . Z o e en vo u dig w as d at t o ch o ok w eer n ie t. I n d e b eg in ja re n V eertig j a ar B on hoeff er W erk gez els ch ap : v eertig j a ar v oor e lk w at w ils | 1 1 De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 11
ware n e r g een N ed erla n dse v erta lin gen v an B on hoeff ers w erk en , het m oeilij k t o eg an kelij k e D uit s w erd v o or v ele n e en h in dern is e n o ok d e t h eo lo g ie ; d e g ele erd e h ere n u it g ez o n derd n atu urlij k . W ie k on S a n cto ru m C om mun io beg rij p en o f A kt u n d S ein ? E en g ed eg en v o ork en nis v an s y ste m atis c h e t h eo lo g ie , d og m atie k e n e th ie k , kerk gesc h ie d en is w as n od ig o m o ok m aar m ee t e k u nnen d oen a an d e d is c u ssie s. I k , a ls g em een te p re d ik an t, h ad d an w el t h eo lo g ie a an d e U niv ers it e it v an A m ste rd am g estu deerd , d ik w ij ls w as m ij n p a- ra te k en nis o n to ere ik en d. In d e n otu le n v an d e e ers te v erg ad erin g i s d e d oels te llin g t e le z en : D e v o orz it te r s te lt v o or o m t e k om en t o t e en w ete n sc h ap pelij k , m aar n ie t u it s lu it e n d t h eo lo g is c h g ez els c h ap . H et k u nnen o ok h is to ris c h g eïn te re sse erd e m en se n z ij n , d ie l id w ille n w ord en , als m ed e s o cio lo g en . H et z o u v an b ela n g z ij n o m t e k om en t o t een s y ste m atis c h e b estu derin g v an a lle g esc h rif t e n v an B on - hoeff er. ( … ) B eh alv e e en s y ste m atis c h e b estu derin g h op en w e dat h et m og elij k i s o m t e o n derz o ek en w at d e a k tu ele b ete k en is i s v an h et w erk v an B on hoeff er. D ie d oels te llin g i s r u im sc h oots g eh aald . E r z ij n b u it e n gew oon i n - te re ssa n te v o ord ra ch te n g eh ou den . I n d e b eg in ja re n k w am d e ‘G od -is -d ood -t h eo lo g ie ’, d e ‘ r e lig ie lo ze t ij d ’ t e r s p ra k e e n h oe d at n u w erk elij k g eïn te rp re te erd m oest w ord en . I n d e o ch te n dse ssie k w am en o ver h et a lg em een m en se n a an h et w oord d ie b ez ig w are n m et e en p ro m otie o f g ep ro m oveerd w are n . P asto ra at, b ev rij d in gs- th eo lo g ie , b u rg erlij k h eid b ij B on hoeff er, d e b ro ed erg em een sc h ap in F in ken w ald e, d e k erk str ij d , h et p ostm od ern is m e – h et k w am alle m aal a an d e o rd e e n h et z ie t e rn aar u it d at n u v an uit d e e v an - gelis c h e h oek d e b ela n gste llin g t o en eem t. D aarn aast w erd en b oe- k en o f a n dere p u blic a tie s v an l e d en o f g astle d en b esp ro k en . O ok w erd l a n ge t ij d h et m id dag ged eelt e v an d e s tu die d ag i n gev u ld d oor p re d ik an te n o f a n dere n , d ie v ers la g u it b ra ch te n v an h et w er- k en m et B on hoeff er i n p la ats e lij k e g em een te s, l e erh uiz en o f l e z in - gen . B on hoeff er i n d e p ra k tij k : h et w as e en v ra ag d ie e en v an o n ze le d en v o ortd u re n d s te ld e. H et m eest b oeie n d z ij n d e v ers c h il le n de i n te rp re ta tie s g ew eest. 1 2 | d e p o lit ie k e B o n h oeffe r De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 12
Kom j e u it e en r e ch tg ea ard g ere fo rm eerd o f ‘ z w aar’ c h ris te lij k m i- lie u , d an i s j e g eeste lij k e b ag ag e e n d aarm ee o ok j e z ic h t o p e n i n - te rp re ta tie van B on hoeff ers w erk en n u een m aal an ders d an w an neer j e h et g od sd ie n stig l e v en v an uit e en w at r u im er d en ken d m ilie u b ez ie t. H et l e v erd e h eft ig e d is c u ssie s o p , o ok i r rit a tie s, b ij - v al – a lle m aal t e k en en v an g ro te b etr o k ken heid . O p i n te rn atio n aal g eb ie d w ord t o m d e v ie r j a ar e en c o n gre s g e- o rg an is e erd . I n 1 9 71 w as K ais e rs w erth d e p le k w aar d e o p ric h tin gs- v erg ad erin g v an d e In te rn atio n al B on hoeff er S ocie ty pla ats v o n d. N atu urlij k w as h et d an in dru kw ek ken d d e a an w ez ig h eid v an E berh ard e n R en ate B eth ge e n v an v ele i n te rn atio n aal b ek en de th eo lo g en m ee t e m ak en . P ers o on lij k z ij n m ij t w ee c o n fe re n tie s h et m eest b ij g eb le v en . I n 1 9 84 w are n w ij m et t ie n N ed erla n dse v er- te g en w oord ig ers i n H ir s c h lu ch , O ost-B erlij n . V an uit d e b ek en de D uit s e G rü ndlic h keit w erd h et o n derw erp ( d e B arm er T hese n ) b e- lic h t. D aar k w am en D uit s e t h eo lo g en a an h et w oord d ie d e h ele n az it ij d b ew ust h ad den m eeg em aak t e n – a ls je h et g oed b e- sc h ou w t – e ch t e n i n f e it e a lle en m aar g oed k on den v erw oord en w at e r z ic h t o en a fs p eeld e i n d e k erk str ij d . D it i n t e g en ste llin g t o t vele l a te re i n te rp re ta tie s. M et n am e n aar s o m mig e A m erik an en lu is te rd e i k m et v erw on derin g. H oe k on den z ij z o p re cie s d e o m - sta n dig h ed en v an B on hoeff ers j e u gd , o p vo ed in g, m ilie u , D erd e R ij k , T w eed e W ere ld oorlo g d u id en ? W ie k w am e ig en lij k u it e en p ro fe sso re n gez in , w on en de i n e en p ro fe sso re n bu urt m et J o od se b u urtg en ote n e n k la sg en ote n i n d ie t ij d i n B erlij n ? I k h eb h et g e- v o el d at m en se n w ele en s m et B on hoeff er a an d e h aal z ij n g eg aan en s o m s w el e rg v eel o p h em g ep ro je cte erd h eb ben . W e v erg ete n o ok w ele en s d at d e t a al d ie B on hoeff er i n z ij n g esc h rif t e n b ez ig d e vers lu ie rd m oest z ij n e n d aaro m b lij f t h et z aak d e c o n te x t n ooit u it h et o og t e v erlie z en . In 1 9 88 w erd h et v ij f d e i n te rn atio n ale c o n gre s i n A m ste rd am g eh ou den . A la n B oesa k s p ra k , d e B eth ges w are n e r n atu urlij k e n o ok v eel d eeln em ers u it O ost-E uro p a. Z ij w erd en n a a fl oop d oor N ed erla n dse c o n gre sg an gers o f a n ders z in s e en a an ta l d ag en g ast- v rij o n tv an gen o m k en nis t e m ak en m et h et N ed erla n dse g em een - te le v en . N og s te ed s w ord en m en se n g eïn sp ir e erd d oor B on hoeff er. I n K ig ali i s e en B on hoeff er-c e n tr u m o p geric h t o m v an d aaru it V eertig j a ar B on hoeff er W erk gez els ch ap : v eertig j a ar v oor e lk w at w ils | 1 3 De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 13
vre d es- e n v erz o en in gsw erk t e o n tw ik kele n i n R w an da. Z ola n g m en se n d e g ed ach te g an g v an B on hoeff er v o ortz ette n , z al o ok h et N ed erla n dsta lig e B on hoeff er W erk gez els c h ap b lij v en v o ortb e- sta an e n i k w en s h et d an o ok n og v ele i n sp ir e re n de v erg ad erin gen to e. 14 | d e p o lit ie k e B o n h oeffe r De politieke Bonhoeffer�binnenwerk.qxp_De politieke Bonhoeffer�binnenwerk 10�04�18 08:45 Pagina 14
Boekencentrum edward van ’t slot(redactie) De politieke Bonhoeffer Kerk en overheid toen en nu Met bijdragen van Stevo Akkerman, Gerard den Hertog en Dorottya Nagy edward van ’t slot (red.) De politieke Bonhoeffer In 1941 was Hitler op het hoogtepunt van zijn macht. Niets leek hem te kunnen stuiten. Juist op dat moment werd aan Dietrich Bonhoeffer gevraagd een bezinnings- stuk te schrijven over de houding die de kerk tegenover de overheid moest aannemen. Bonhoeffer kwam vervolgens met een tekst waarin hij met verve verdedigt dat de kerk een kritische politieke opdracht heeft. Hoe lezen we Bonhoeffers opstel bijna tachtig jaar na dato, in een tijd waarin allerlei wereldpolitieke zekerhe- den lijken te verdampen? In deze bundel zijn, naast Bonhoeffers tekst, de reacties te vinden van Gerard den Hertog, Dorottya Nagy en Stevo Akkerman. Edward van ’t Slot is bijzonder hoogleraar te Groningen ( rug ), seminariedocent en onderzoeker aan de pt hu en voorzitter van het Bonhoeffer-werkgezelschap in Neder - land. nur 700 www.uitgeverijboekencentrum.nl Van t Slot – De politieke B.indd Alle pagina's 06-04-18 11:46